Dejavu, daha önceki zamanlarda yaşanmadığı halde, bir olayın yaşanmış gibi hissedilmesi durumudur. Fransızca “daha önce” anlamına gelen “deja” kelimesi ile görmek yani “voir” eyleminin geçmiş zamandaki hali “vu” kelimesinin birleşiminden oluşmaktadır. Dejavu olarak yazılan kelimenin sözcük anlamı ise zaten görülmüş olandır. Dejavu, ilk kez 1928’de Edward Titchener’in (Psikolog) “Bir Psikoloji Kitabı” adlı eserinde literatüre girmiştir. Titchener, dejavuyu şu şekilde ifade eder; “Beyin, herhangi bir deneyime ait algı üretmeden önce, kısmi yani tikel bir algı oluşturur.
Bu tikel algı, daha önce yaşanmış bir olayın olduğu hissini verir.” Dejavu yaşayan bir kişi, daha önce tecrübe etmediği bir olayı sanki yaşamış gibi yüksek oranda bir benzerlik hissine kapılır. “Bu olayı daha önce yaşadım”, “Sanki burayı daha önce görmüş gibiyim” tarzı cümleler herkes için tanıdıktır. Bu duruma genellikle “işlerin ters gitmesi” ve “gariplik” gibi duygular da eklenir. Yaşanan olgu hem çok tanıdık gelir, hem de yeni bir olgu gibi hissedilir. Kişi, kendisini tekrar ettiğini düşündüğü olayın detaylarını ve nedenlerini çoğu zaman hatırlamaz ve bu durumu yaşadığı için kendini huzursuz hissetmez. Çok sık yaşanıyorsa, bu durumun bir hastalık olduğu düşünülebilir, ancak dejavu bir hastalık değildir.
Dejavu Türleri Nelerdir?
Dejavu 2 türde gerçekleşmektedir;
Deja Senti: Daha önceden yaşanmamış bir olayın yaşanmış gibi ya da daha önce hissedilmeyen bir hissin sanki hissedilmiş gibi algılanması durumudur.
Deja Vizite: Daha önceden hiç gidilmemiş bir yere gidilmiş gibi hissedilmesi durumudur.
Bilim adamlarının bir kısmına göre dejavu, iki beynin lobu arasında bulunan datanın, işlenme hızı arasında oluşan mikro saniyelik değişimden meydana gelmektedir. Bir data yani veri ile karşılaşıldığında hem sağ, hem de sol beyin lobu veriyi kendi yapısına göre işler. Bu durum, genellikle eş sürede ve hızda gerçekleşir, ancak bazı hallerde iki lobun birbirine bağlandığı köprünün nöral ağlarında aksama oluşabilir. Aksama durumunda, her iki lobun verileri zamansal açıdan birbiriyle örtüşmez. Sağ beynin algıladığı şeyi, sol beyin daha geç algılar veya bunun tam tersi olur. Bunun sonucu olarak da, kişinin aynı hissi, yeri veya olayı, iki farklı şekilde ve aralarında 1 mikro saniye fark olacak şekilde algılamasına yol açar. Bundan dolayı kişi, yaşadığı olayı hem şimdi, hem de 1 mikro saniye önce hisseder ve bu zamanın farkında olmayarak ilk algının geçmiş bir dönemde yaşandığına inanır. Bu açıklama bilimsel olarak mantıklı kabul edilse de, henüz kanıtlanamamıştır.
Dejavu Neden ve Nasıl Oluşur?
Dejavunun meydana gelme nedeni ile ilgili bilimsel olmayan görüşler, bu durumun paralel evrendeki hayatımızla alakalı olaylar tarafından tetiklendiğini ifade eder. Kimi görüşler ise, dejavunun depresyon ile ilgili olduğunu ve beynin unutmak istediği ama unutamadığı anları tekrar yaşıyormuş gibi hissettiğini ifade eder. Başka bir görüş, dejavu sayesinde geleceğin görüldüğünü savunur, ancak bununla ilgili son zamanlarda yapılan araştırmalara göre dejavu, metafizik ya da doğaüstü bir olay değildir. Birçok insanın sandığı gibi, reenkarnasyon konusuyla da ilgisi yoktur ve hafızayla ilgili yaşanan bir anomali sonucunda tecrübe edilir.
Dejavunun eski dönemlerde duyu organlarının beyinle arasındaki ilişkisinde ortaya çıkan bir arızadan ileri geldiği düşünülüyordu. Günlük yaşantımızda yaptığımız eylemler, bu olayların bize yansıttıklarıdır ve gittiğimiz ortamlar da beynimize kısa süreli olarak bellekten giriş yapmaktadır. Bunun ardından, ilgili bilgiler kısa süreli bellekten uzun süreliye geçer ve bu eçiş sırasında bilgilerin yanlış yola sapması mümkündür. Meydana gelen bu patika sorunu, verilerin kısa bellek yerine uzun bellekten geldiği hissini yaratır ve dejavunun olmasına neden olur. Görüldüğü üzere asıl sebep, beyinde bulunan hafıza sistemlerinin yaşadığı zamansal uyumsuzluktur.
İnsanların daha önce yaşadıklarını sandıkları, fakat yaşamadıkları olayların nedenini belirlemek için nörologlar tarafından birkaç gönüllünün beyin MR’ları çekildi. Bir dergide yayımlanan bu araştırmaya göre, deneye katılım gösterenlerin, kendilerinden fazlasıyla emin bir şekilde anımsadıkları ve gerçekleşen olayları anlatırken, yaşanan olayın somut ve çok net detayını hafızaya alan lobdaki eylemlerde artış olduğu saptandı. Emin olmadıkları ve gerçekleşmemiş olayları anlatırlarken, beynin üst bölümünde bulunan ve olayların sadece ana temasını hafızaya alan kısmın daha etkin olduğu gözlemlendi. Bu bölgede yer alan anıların, sadece genel hatları ile anımsandıkları ve kişiyi yanıltacakları bilinmektedir. Bundan dolayı dejavu yaşayan kişiler, genellikle bu bölgede yer alan anıları hatırlamaktadırlar. Bu araştırma, bazı bilim adamlarına göre Alzheimer teşhisinde de çok faydalı olabilir, çünkü beyin net olayları hatırlama niteliğini, olayların genel hatlarını anımsama niteliğine nazaran daha hızlı kaybeder.
Dejavu ile ilgili 1941 yılında yapılan bir araştırmada, uzmanlar tarafından gönüllülere bazı materyaller gösterilmiş ve gönüllülerden bu materyalleri ezberlemeleri istenmiştir. Daha sonra hipnoz tekniği kullanılarak, hipnozdan önce gösterilen materyallerle ilgili olan bellek bağlantısı zayıflatılmıştır. Gönüllülere materyaller yeniden gösterilip ne anımsadıkları sorulduğunda, 10 gönüllüden 3 tanesi bu materyalleri daha önce kesin gördüklerini ancak nasıl ve nerede gördüklerini anımsamadıklarını belirterek, yaşadıkları bu durumu dejavu olarak nitelendirmişlerdir. Yine benzer bir şekilde 2008 yılında yapılan araştırmada, dejavunun hafıza türleri arasındaki benzerliğe dayanan tanımlamayla alakası olduğu iddia edilmiştir. Bu iddia, 2012 yılında sanal gerçekliğin kullanılarak yapıldığı deneyler sonucunda ispat edilmiştir. Sanal gerçeklik içerisinde, o anda gösterilen bir nesnenin genel hatları daha önceden görülmüş, fakat net bir şekilde anımsanmayan bir sahnenin genel hatları ile belirli oranlarda benzeşiyorsa, ilgili kişi dejavu yaşadığını hisseder.
Dejavu yaşamayı, zamanda yolculuk yapmayla ilişkilendiren kişiler de mevcut. Dejavu ve zamanda yolculuk ilişkisini iddia eden bu kişilerin görüşü şöyle; “İnsanlar gelecekte zamanda yolculuk eylemini başardı ve şuan bunu yapıyorlar. İnsan, zaman tünelinde geçmişe giderken evrenden evrene ve boyuttan boyuta geçiş yapıyor. İnsan işte bu geçişlerde dejavu yaşıyor.” Bu görüşle paralel olan başka bir düşünce de şöyle; “Dejavu yaşayan kişiler, zamanda yolculuk eylemini bir şekilde başaran kişilerdir. Bu kişiler, geçmişe dönerken yaşadıklarını veya gördüklerini tekrar gördükleri için geçiş sırasında bulunduğu ortamdaki yaşantı dejavu oluyor.”
Dejavuyu Kimler Yaşar?
Dejavu, herkesin yaşayabileceği bir olaydır ancak bazı insanlarda daha sık ortaya çıkmaktadır. Kişilik bozukluğu, şizofreni, depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi nörolojik sorunlarda daha yaygın görülse de, bu rahatsızlıklarla dejavu arasında net bir bağlantı olduğuna dair çalışma mevcut değildir. Bundan dolayı, anksiyete ve depresyon gibi hastalıkların dejavuya neden olduğunu söylemek doğru değildir, fakat dejavu ile temporal lob epilepsi arasında bağlantı olduğu düşünülüyor. Yapılan araştırmalara göre, epilepsi olan kişilerin yaşadığı nöbetlerden önce aura adı verilen, bilinç henüz açıkken meydana gelen durumlarda dejavu daha sık görülmektedir. Dejavunun sonrasında büyük ve ciddi bir nöbet ortaya çıkabilir yani nörolojik düzeyde anomali oluşturacak kadar büyük bir elektrik boşalması dejavuyu tetikleyebilir.
Epileptik olmasa da, herkesin orta dereceli epilepsi nöbeti geçirmesi mümkündür. Böyle bir elektrik boşalması, herhangi bir kişide hafıza sorunlarına neden olarak dejavuyu tetikleyebilir. 10. kromozom üstündeki LGII adı verilen genle, dejavunun görülme sıklığı arasında bir bağlantı olduğu savunulmaktadır. Bu gene sahip olan bireylerde de orta seviyede epileptik durumlar ortaya çıkabilir. Sık sık dejavu yaşayan kişilerin doktora başvurmaları ve epilepsi için kontrol yaptırmaları gerekmektedir.
Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin