Bilim

Nitrat Nedir, Nerelerde Kullanılır, Nitratın Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Nitrat Nedir, Nerelerde Kullanılır, Nitratın Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Başlıklar

Nitrat, nitrifiye bakteri türleri tarafından üretilir, ancak bu kaynakların olmaması durumunda gübre ile idrarın hammadde olarak kullanıldığı mayalanma (fermantasyon) yöntemleriyle yapay nitrat elde edilir. Azot bakımından zengin bir atmosfer katmanında, azot dioksit su buharıyla reaksiyona girmesi sonucunda ise nitrik asit üretilir. Neredeyse bütün inorganik nitrat tuzları, standart basınç ve sıcaklık altında suda çözünebilir bir özelliktedir. İnsan vücudunda bulunan nitratın esas kaynağı, yeşil yapraklı gıdalardan (ıspanak vb.) gelmektedir. Tarım ürünlerinin birçoğunda kullanılan nitrat, piyasada genellikle potasyum nitrat, sodyum nitrat ve amonyum nitrat olarak bulunur.

Sağlıklı bir birey için gerekli olan günlük nitrat alım seviyesi 75 ile 100 mg arasında değişmektedir, ancak devamlı olarak sebze tüketen bireylerde bu miktar yaklaşık 250 mg seviyesine kadar çıkabilir. Bu tür durumlarda nitrat miktarını dengelemek amacıyla beslenme düzeninde tek yönlü gıdalardan uzak durmak gerekir. Derin kaynak sularından üretilen nitrat seviyesi de farklılık gösterir, bu doğrultuda kuyu sularındaki nitrat miktarı ile yüzey üstü kaynaklardaki nitrat değerlendirildiğinde, yüzey üstü suların yaklaşık %80 oranında daha az nitrat içerdiği sonucuna varılır.

Nitrat

Nitrat Nerelerde Kullanılır, Faydaları ve Zararları Nelerdir?

Nitrat, genellikle biyolojik olarak bozulma ve yüksek çözünürlük gibi nedenlerle tarımda gübre olarak kullanılması amacıyla üretilir. Başlıca nitrat gübreleri; sodyum, amonyum, kalsiyum ve potasyum tuzlarıdır. Bunun dışında oksitleyici eleman olarak, karbon bileşiklerinin süratli oksidasyonunun büyük hacimli gazları serbest bıraktığı patlayıcılarda da kullanılırlar. Bazı seramik ve erimiş camlardaki hava kabarcıklarını yok etmek için sodyum nitrat kullanılır. Nitrat, et ürünlerinde kullanılan bir azot bileşiği olmasına karşın, bazı iyileştirme işlemlerinde de kullanılmaktadır. Et ürünlerinde miyoglobinle birleşen nitrat, kırmızı rengin korunmasını sağlar, ancak bu etki işlenmiş veya kırmızı et için görülürken, balık veya beyaz et için görülmez.

Yapraklı sebzelerin bir kısmında, iyileştirilmiş etlerde ve içme suyunda diyet nitrat bulunur. Nitrat tüketimi, esas olarak tüketilen işlenmiş et miktarı ile bu etlerde bulunan nitrat konsantrasyonunun oranıyla belirlenir. Su ve nitrat, nitrik oksite dönüşerek hipertansiyonu düşürebilir. Nitrat, bilhassa nitrite dönüştüğünde sağlık bakımından bazı zararlar teşkil etmeye başlar. Kanserojen bir madde olan nitrat aşırı miktarlarda alınırsa, mide kanserine sebebiyet verebilir. Hemoglobin içinde bulunan demir atomlarını oksitleyen nitratlar, bu nedenle oksijeni taşıyamazlar ve organ dokusunda genel oksijen eksikliğinin yaşanmasına neden olabilirler.

Nitrat Nedir?

Amonyağa dönüşme özelliği olan nitrat, bu dönüşümü gerçekleştiremeyecek kadar fazla miktarda olursa, oksijensiz kalan canlının ölümüne yol açabilir. Mavi bebek sendromu, nitratların az da olsa rol oynadığı protein intoleransı, ishal enfeksiyonu ve ağır metal toksisitesi gibi rahatsızlıklara yol açan herhangi bir etkeni içerebilen bazı faktörlerin sonucunda ortaya çıkan bir durumdur. Yüksek miktarda nitrat içeren suların bebekler tarafından tüketilmesi halinde mavi bebek sendromu hastalığının görülmesi muhtemeldir.

Nitratın Sağlığa Olan Etkileri Nelerdir?

Sebzelerde ve sularda aşırı miktarda nitrat bulunması, birçok ülke için çok ciddi bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Bilhassa bazı Avrupa ülkelerinde 75 mg (litre başına) altında nitrat içeren su kaynağı bulmak hemen hemen imkansız bir hale gelmiştir. Günümüzde kullanılan nitrat solunumu yöntemleri, çok maliyetli ve ileri teknoloji gerektiren bir işlemdir. Bundan dolayı konuyla ilgili en etkili yöntem, sorunun ortaya çıkmadan önce yok edilmesidir, yani nitrat kirliliğine yol açan kaynakların denetim altına alınmasıdır. Nitrozamin türevlerinin vücudun neredeyse her bölgesinde kansere neden olduğu bilinen bir gerçektir. Bu durumun önüne geçmek için diyette bulunan nitratın azaltılması hususunda gerekli olan çalışmalar yapılmalı ve bazı bileşikler gıdalara eklenmelidir.

Nitratın insan sağlığına olan etkileri iki grupta incelenebilir; yeni doğan dönemindeki etkiler ve yetişkinlerde ortaya çıkan etkiler. Nitrat alımına bağlı olarak gelişen etkilerin yeni doğan döneminde bilinmesine rağmen, yetişkinlerdeki etkileri konusunda net bilgiler mevcut değildir ve var olan bilgilerin büyük bir bölümü hayvan deneylerine dayanmaktadır. Nitratın akut toksisitesi nadir olarak görülen bir durumdur, ancak nitratın nitrite indirgenmesi halinde ortaya çıkabilir. Yetişkinlerin 8 ile 15 gr potasyum veya sodyum nitrat almaları sonucunda karın ağrısı, idrarda kan, kollaps ve halsizlik gibi durumlar görülebilir. Nitritin akut toksisitesi, nitrata nazaran daha çoktur ve buna bağlı olarak çok sayıda ölüm vakası bildirilmiştir. Bu tür durumlar, genellikle nitritin yanlışlıkla alınması ya da gıdalarda denetimsiz olarak kullanılması sonucu yaşanmaktadır.

Nitrat Simgesi

Hipertansiyon ve Hipotansiyon Üzerindeki Etkileri: Nitrat ve nitrat içeren bileşikler, venöz basıncı düşürmelerinden dolayı sirkulatuvar kollapsa ve hipotansiyona sebep olmaktadır. Nitrat miktarının içme sularında düşük olduğu toplumlarda, diğer toplumlara göre hipertansiyon oranının daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. İçme suyundaki nitrat miktarının artması ile hipertansiyona bağlı olan ölüm vakalarının da arttığı ve hipertansiyonun görülme yaşının azaldığı yönünde bilgiler de mevcuttur.

Kanser Oluşumu Üzerindeki Etkileri: Nitratın yaklaşık 30 yıl önce indirgenmesi ile ortaya çıkan nitritin, kanserojen bileşikleri oluşturabileceğinin iddia edilmesi, nitratın olası bir kanserojen etkiden sorumlu olabileceğini düşündürmüştür. Konuyla ilgili yapılan araştırmalar, N-nitrozo bileşiklerinin iki temel grubunu meydana getiren nitrosamidler ile nitrosaminler üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu bileşiklerin kanser oluşumunu tetiklediği bilinmektedir ve konuyla ilgili hem epidemiyolojik, hem de deneysel bilgiler vardır. Yapılan çalışmalarda esas olarak üzerinde durulan konu ise, diyet yoluyla alınan nitrit ve nitratın insan vücudunda N-nitrozo bileşiklerini oluşturup oluşturmadığıdır.

Çocuklar üzerinde yapılan bir çalışma sonucunda, 105 mg (litre başına) nitrat içeren sudan içen bireylerin 8 mg nitrat içeren sudan içenlere nazaran, görsel ve işitsel uyaranlara yanıt olarak ortaya çıkan şartlı motor reflekslerinde yavaşlama gözlemlenmiştir. Bunun dışında propilen glikol dinitrat ve nitrogliserin gibi nitrat bileşiklerini kullanan kişilerde, ilk etapta yoğun bir baş ağrısı yaşanmaktadır. Buna rağmen birkaç gün sonra kısa süreli bir tolerans gelişmekte ve ağrı azalmaktadır.

Nitrat BilgiBaba

Bu tür baş ağrıları patlayıcı alanlarında çalışan ve nitrogliserine maruz kalan bireylerde daha şiddetli ve belirgindir, ayrıca bu kişilerde kan akışının azalması nedeniyle ortaya çıkan miyokard iskemisi adlı rahatsızlığa yakalanma riski, normal kişilere nazaran daha yüksektir. İnsanlar üzerinde bugüne kadar yapılan nitratla ilgili çalışmalarda, kromozomal anomaliler, mikronükleüs oranı ve kardeş kromatit değişimleri incelenmiştir. Yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçlar birbirleriyle çelişkilidir ve kesin bir sonuca ulaşmak oldukça zordur.

İlgili yazılar

Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin

YORUM BIRAKIN