Teknoloji

Dinamit Nedir? Alfred Nobel, Dinamitin Bulunuşu ve Tarihçesi

Dinamit Nedir? Alfred Nobel, Dinamitin Bulunuşu ve Tarihçesi

Dinamit; nitrogliserinden yapılan patlayıcı bir maddedir. Nitrogliserin tek başına patlayıcı madde olarak kullanılamaz. Alfred Nobel, 1866 yılında %25 kiselgür ile %75 nitrogliserinden elde edilen karışımın, basit bir şekilde fişek haline getirilebildiğini ve bunların madenlerde kullanılan toz halindeki patlayıcı bir madde oluşturduğunu görerek karışıma “dinamit” adını verdi. Nitrogliserin ile meydana getirilen tüm patlayıcı maddeler, daha sonra dinamit adıyla anıldı. Alfred Nobel’in bulduğu ilk eylemsiz dinamit, 1910 yılına doğru piyasadan çekildi. Günümüzde nitrogliserin oranları %12 ile %93 arasında farklılık gösteren ve nitroselüloz haricinde, bileşimlerinde sodyum, potasyum veya amonyum tuzları gibi nitratlar, alüminyum tozu, talaş ve dinitrotoluen gibi yanıcı maddelerin bulunduğu türde dinamitler yapılmaktadır.

Dinamit Nasıl ve Kim Tarafından İcat Edildi?

1875 yılında, ilk dinamit lokumu patenti Alfred Nobel tarafından alınmıştır. Onun “patlayıcı jelatin” olarak adlandırdığı bu madde, %92-93 oranlarında nitrogliserin ve %7 ile 8 oranlarında nitroselülozdan meydana geliyordu. Tahrip edici ve fazlasıyla güçlü bir patlayıcı madde olan dinamit lokumu, günümüzde de geniş bir alanda kullanılır. Bilhassa sert kayaların toza dönüştürülmesinde ve deniz dibi çalışmalarında (su içinde patlayıcı özelliğini kaybetmediği için) tercih edilmektedir. Dinamit lokumları birbirinden farklı olarak, yüksek oranda nitroselüloz ve nitrogliserin içerebilirler ya da diğer maddelerden yapılabilirler.

Dinamit

Kıvamlarına göre gruplandırılan dinamitler; jelatin kıvamında dinamit lokumları, plastik dinamitler (bileşimlerinde genellikle dinitrotoluen bulunur) ve nitrogliserin oranı düşük olan (amonyum nitrat yönünden zengin) dinamitlerdir. Plastik dinamitler, %27 oranında nitrogliserin, %61 oranında amonyum nitrat, %1 nitroselüloz ve diğer bileşim maddelerinden elde edilir. Grizu riski olan ocaklarda kullanılmak amacıyla, grizu dinamiti adı verilen, amonyum nitratlı özel dinamitler de yapılmaktadır.

Donmaz özelliği olan dinamitlerde, nitrogliserinin üçte biri veya dörtte biri yerine aynı miktarlarda nitroglikol karıştırılır. Dinamit yapımında öncelikle nitrogliserin hazırlanır ve daha sonra bileşim maddeleri kurutulur (duruma göre ufalanabilir). Bazen elle ya da genellikle maddelerin türüne göre değişebilen mekanik araçlarla hazırlanan, karıştırma işlemi de yapılabilir. Örneğin, dinamit lokumu ve jelatin kıvamındaki dinamitlerin elde edilmesi için, karıştırıcı makineler kullanılır (Werner yoğurma makinesi). Toz dinamitlerin yapımında kullanılan bileşim maddeleri ise tahtadan yapılan hafif tekerleklerle karıştırılmaktadır.

Alfred Nobel Kimdir, Dinamiti Nasıl Bulmuştur?

21 Ekim 1833 yılında İsveç’in Stockholm şehrinde doğmuş, tam adı Alfred Bernhard Nobel olan, İsveç’li mühendis ve kimyagerdir. Aynı zamanda, dinamitin mucididir. Alfred Nobel’in vasiyeti, Nobel Ödüllerinin başlamasına neden olmuştur. Annesi varlıklı bir aileden gelen Andriette Ahlsell ve babası da mühendis Immanuel Nobel’dir. Doğduğunda babası iflas etmişti ve bundan dolayı durumları iyi değildi. 1837 yılında Finlandiya’ya, 1842’de de Saint Petersburg’a taşındılar. Babası Immanuel Petersburg’da bir atölye açmış ve annesi de bakkal dükkanı işletmiştir. İşinde büyük başarı kazanan babası, Rus ordusu için silah üretimine başlamıştır. Özel eğitmenler tarafından eğitilen Alfred Nobel, dil ve edebiyat ile doğa bilimlerine yoğunlaştı. 17 yaşındayken Rusça, İsveççe, İngilizce, Fransızca ve Almancayı akıcı bir şekilde konuşabiliyordu. Kimya ve fiziğin yanı sıra, mühendis olmasını arzulayan babasının çok hoşuna gitmese de, şiire ve İngiliz edebiyatına da ilgi duymuştur.

Babası tarafından yurtdışına gönderilen Alfred, İsveç, Fransa, ABD ve Almanya gibi ülkelerde kimya eğitimi aldı. Paris’te bulunduğu süre içinde T. J. Pelouze’nin (o dönemlerin ünlü kimyageri) laboratuvarında çalıştı. Aynı dönemde, güçlü bir patlayıcı özelliği olan nitrogliserinin mucidi Ascanio Sobrero (İtalyan kimyager) ile tanıştı. Nitrogliserin, baruttan daha etkili olmasına rağmen sıcaklık ve basıncın etkisiyle kolaylıkla patlayabilen bir maddedir. Nobel bu durumu, nitrogliserinin kullanım alanının sınırlanması olarak tanımlar.

1852 yılında ailesinin Petersburg’a geri çağırdığı Alfred Nobel, nitrogliserinle ilgili çalışmalarına devam etmeye başladı, fakat babasının işleri git gide kötüleşiyordu. Kırım Savaşı sona erince, Rus ordusu babasından silah almayı kesti. Tekrar iflas eden baba Nobel, Alfred ve kardeşi Emil’i yanına alarak Stockholm’e döndü.

Dinamit Nedir

Alfred Nobel, 1863’den itibaren nitrogliserinle ilgili çalışmalarına Stockholm’de devam etti. 1864 yılında, yine nitrogliserin üzerine bir çalışma yaparken meydana gelen patlamada, kardeşi Emil’le birlikte dört kişi hayatını kaybetmiştir. Bunun üzerine, Alfred Nobel’in Stockholm’de çalışma yapması yasaklanmıştır. Malaren Gölü yakınlarındaki bir mavnaya giden Nobel, burada çalışmalarına devam etmiştir.

Nitrogliserinin patlayıcı madde olarak kullanılmasının yollarını araştıran Nobel, Stockholm’de azar azar nitrogliserin yapmaya başladı. Birkaç aylık araştırmaların sonunda, büyük bir patlama ile bütün laboratuvar yıkıldı. Çalışmalarına yılmadan devam eden Afred Nobel, 1865 yılında yeni bir atölye kurdu. Bir müddet sonra ikinci atölyeyi de açtı. 1864 yılında gözlemlerinin sonucunu alarak dinamit barutunu bulmasıyla, araştırmalarını daha fazla yoğunlaştırdı. 1877 yılında ise yeni bir barut çeşidi tasarları (Balistit).

1896 yılında San Remo’da ölen (beyin kanaması sonucu) Nobel’in buluşları, insanlığın yıkım gücünü arttırdı. Ölmeden önceki son dönemlerinde sürekli bunun pişmanlığını yaşadığı ve serzenişlerde bulunduğu söylenmektedir. Alfred Nobel öldüğünde, bir gazete şu başlığı kullanmıştı; “Ölüm taciri öldü!”. Vasiyetinde, bıraktığı mirasın Nobel Ödülleri için değerlendirilmesini ve 33.200.000 kronunun, her sene insanoğluna hizmette bulunan kişilere sunulmasını arzu etmiştir. Nobel’in bahsettiği bu ödüller, tıp, kimya, fizik, edebiyat, barış ve fizyoloji gibi dallarda verilecekti.

Vasiyeti ilk başlarda büyük tartışmaya neden oldu, fakat 1900 yılında Nobel Vakfı’nın kurulması ile (İsveç), Nobel ödülleri düzenli olarak verilmeye başlanmıştır (Her yıl Alfred Nobel’in ölüm tarihi olan 10 Aralık’ta verilir). 1968 yılında ise Alfred Nobel’in anısına ekonomi ödülünün verilmesi kararlaştırıldı. Bu ödül ilk kez 1969 yılında verildi. Ayrıca Nobelyum elementi de, Alfred Nobel’in anısına bu ismi almıştır.

İlgili yazılar

Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin

YORUM BIRAKIN