Tarih

Çanakkale Savaşı Neden Önemlidir? Hakkında Bilinmesi Gereken Herşey

Çanakkale Savaşı Neden Önemlidir? Hakkında Bilinmesi Gereken Herşey

Çanakkale Savaşı

Çanakkale Savaşı, hem bizim tarihimiz hem de dünya tarihi açısından oldukça büyük bir öneme sahip olan muharebelerin bütünüdür. I.Dünya Savaşı sırasında yaşanan ve 1915-1916 yılları arasında geçen bu savaş, yarattığı etkiler itibariyle halen sıcaklığını korumaktadır. Savaş, İtilaf Devletleri ve Osmanlı İmparatorluğu arasında geçmiş; birçok kara-deniz muharebesi de savaşın bütününü oluşturmuştur. İtilaf Devletlerinin başlattığı harekattaki temel amaç: Osmanlı İmparatorluğunun başkenti olan İstanbul’u ele geçirmek, Osmanlı’ya son vererek Almanya’yı bitirmek ve müttefiki olan Rusya devletine gereken yardımı yapabilmektir.

Bu sebeple tarihin en kanlı savaşlarından birisi olan Çanakkale Savaşı başlamış ve asrın en büyük özgürlük mücadelesi verilmiştir. Verilen mücadele, İtilaf Devletlerini geri püskürtmüş; her iki tarafında ağır kayıpları olmasına rağmen Osmanlı İmparatorluğu’nun ömrünü uzatmıştır. Bu savaşı her Türk’ün bilmesi gerektiği, ayrı bir sav iken; bu noktada doğru tespitleri yapmak da gereklidir. Biz, Çanakkale Savaşını başlıklara ayırarak, onu daha iyi etüt etmeye çalışıp; bu konuda donanım sahibi olmaya gayret edeceğiz. Bu noktada kullanacağımız başlıklar:

  • A)Savaş Öncesi Durum.
  • B)Savaşın Yaşanması.
  • C)Savaş Sonrası Durum.
  • D)Savaş Hakkında Şaşırtıcı Bilgiler.

Savaş Öncesi Durum

1765 Sanayi Devrimi sonrasında iyiden iyiye genişleyen Pazar faaliyetleri, Avrupa devletleri arasında krizlerin çıkmasına ve silahlanma yarışının başlamasına sebep olmuştur. Böylece ilk önce Avrupa topraklarında daha sonraysa tüm Dünya üzerinde bir paylaşım tasarısı planlanmaya başlamıştır. Bu tasarı kimi devletlerce doğru bulunurken, kimi devletlere göreyse aksi olduğu için; I.Dünya Savaşının fitilleri ateşlenmiştir. Önceleri global çapta çatışmalar yerine bölgesel mücadelenin başını çektiği bu hareketlilikte, daha sonraları yıkıcı sonuçlar meydana gelmiştir. Bu perspektifte devletler ikiye ayrılmış, İttifak ve İtilaf Devletleri şeklinde sıralanmıştır.

Çanakkale Savaşı

İtilaf Devletleri: Fransa, İngiltere, Rusya, İtalya ve savaşın sonunda çok daha fazla iken; İttifak Devletleri: Almanya, Bulgaristan, Avusturya- Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu şeklindedir. Sayılan devletler içerisindeki İtalya, savaşın başlarında İttifak Devletleri grubunda yer alırken; İngiltere ve Fransa ile yaptığı gizli antlaşmaların sonucunda İtilaf devletleri grubuna geçmiştir. Bu gizli antlaşmalar, Osmanlı İmparatorluğu topraklarını bölme konusunda yapılmış olup, Akdeniz ve Ege Bölgelerinde büyük bir İtalya hakimiyetini vaat etmiştir. Sırbistan’ı ziyaret eden Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand, Saraybosna’da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülünce Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Sırbistan’a savaş açmıştır. Sonrasında Rusya Sırbistan’ın yanında, Almanya ise Avusturya- Macaristan İmp. yanında savaşa girmiş ve savaşın büyümesine neden olmuştur. Japonya da Almanya’nın Uzakdoğu’daki sömürgelerini ele geçirmek için savaşa girince; ortaya gerçekten bir dünya savaşı çıkmıştır.  Biz, genel durumdan bahsettikten sonra savaşın başlama nedenlerini kabaca özetleyerek; savaşın fitilini ateşleyen genel ve özel durumları belirtelim.

Savaşı Başlatan Genel Nedenler

  • Fransız İhtilali dolayısıyla yayılan milliyetçilik akımının devletleri etkilemesi ve çatışmaların doğmasına sebebiyet vermesi.
  • Devletlerarasında yaşanan ham madde ve pazar rekabetinin üst düzeylere çıkması…
  • Devletlerin çıkarları doğrultusunda bloklaşarak, birbiri ile mücadele etmesi.
  • Silahlanma konusunda büyük bir yarışın olması ve bu durumun savaşa dair olan cesareti arttırması.

Savaşı Başlatan Özel Nedenler

  • Fransa’nın zengin taş kömürü yatakları bulunan Alsas Loren bölgesine dair planlar kurması ve bu bölgeyi Almanya’dan geri almak istemesi.
  • Almanya ve İngiltere arasında global ölçekte bir sömürgecilik rekabeti yaşanması.
  • Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ve Rusya arasında Balkan topraklarına egemen olma mücadelesi bulunması.
  • Siyasi birliğini geç tamamlayan Almanya ve İtalya’nın gelişen sanayi yatırımlarına ham madde bulabilmek için sömürge araması.
  • Avusturya- Macaristan İmparatorluğu veliahdının bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi.

Osmanlı İmparatorluğu’nun Savaşa Dahil Olması

Savaşın başlarında tarafsız kalacağını duyurmuş olan Osmanlı Devleti, geleceğinden endişe ederek savaşa girme kararı almıştır. Öncesinde seferberlik ilan eden Osmanlı, ayrıca Avrupa devletleri arasındaki kargaşayı fırsat bilerek;  tek taraflı bir şekilde kapitülasyonları kaldırmıştır. İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’nin tarafsız kalması koşulunda, ekonomik yardım yapacaklarını ve kapitülasyonların da kaldırılacağını belirtmiştir. Ayrıca dış borçlarının da silineceği taahhüt eden İtilaf Devletleri, savaşın cephesel açıdan büyümesini istememiştir. Fakat onlara inanmayan Osmanlı Devleti, Almanya’nın yanında savaşa girmiş ve ağır bir yenilgi almıştır.  Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa girme nedenlerini ve Almanya’nın Osmanlı İmp. yanında isteme nedenlerini kolayca anlayabilmek için; yaşanan durumları madde halinde sıralayalım.

Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girme Nedenleri

  • Son dönemde kaybetmiş olduğu toprakları geri almak istemesi.
  • Orta Asya’daki Türklere koridor açarak, onlarla bağlantı kurmak istemesi.
  • Savaş sonrasında Uluslararası arenada yalnız kalmaktan çekinmesi
  • Almanya’nın yardımıyla eski gücüne kavuşacağına inanması.

Almanya’nın Osmanlı Devleti’ni Yanında İsteme Nedenleri

  • Savaşı geniş bir alana yaymak ve savaştaki yükünü azaltmak
  • Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumundan yararlanarak, coğrafi üstünlüğü ele geçirmek.
  • Halifelik kuvvetinden yararlanarak, İtilaf Devletlerinin sömürgesi olan Müslümanları ayaklandırmak.
  • Süveyş Kanalını ele geçirerek İngiltere’nin sömürgeleri ile arasındaki bağlantıyı kesmek.
  • Boğazlar üzerinden Ruslara yapılacak olan olası yardımları engellemek.
  • Osmanlı Devleti’nin insan gücünün fayda sağlamak.
  • Osmanlı Devleti’nin yer altı kaynaklarını kullanmak.

Çanakkale Savaşına Neden Olan Sebepler

Çanakkale Savaşını daha iyi anlayabilmek maksadıyla savaş öncesi durumu öğrendikten sonra, Çanakkale Savaşının yaşanmasına sebebiyet veren çıkar amaçlarını bilmek; savaşın değerinin anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Bu sebeple harekata sebebiyet veren fikirleri irdelemek ve onları maddeler halinde sıralayarak konuyu öğrenmek, daha kolay bir hal alacaktır.

Çanakkale Savaşının Planlaması

Savaştan büyük bir kazanç elde etmek isteyen İtilaf Devletleri, yapmış oldukları planlamada belirli amaçlar üzerinde durmuştur.

  • Ruslara yardım etmek.
  • Rusya topraklarında yer alan petrolün Avrupa’ya taşımak.
  • Balkanlardaki Slav nüfusunu etki altına almak ve savaşa dahil etmek.
  • Osmanlı Devleti’nin Mısır topraklarındaki hakkının önünü kapatmak.
  • Almanya’ya karşı kesin bir üstünlük elde dilmemesinden dolayı, müttefikini vurmak.
  • İstanbul’u ele geçirerek, Osmanlı’ya son vermek ve Avustur-Macaristan İmp. etrafını çevrelemek.
  • Savaş öncesi İstanbul’u ele geçirerek, Ruslara karşı güçlü bir pozisyona gelmek.
  • Kafkasya cephesinin işlenebilir durumda olmasını engelleyerek, Rusları savaşa dahil etmek.

Çanakkale Savaşının Yaşanması

Deniz, Kara ve Hava harekatının birlikte yapıldığı Çanakkale Savaşında birçok cephe açılmış ve her iki taraf için de ağır kayıplar verilmiştir. İngiltere Savaş Bakanı Churchill, Akdeniz’i ele geçirmenin gerekli olduğunu ve ancak bu şekilde Osmanlı’ya son verileceğini düşünerek; Fransa’nın da desteğini alan İngiliz donanmasını Gelibolu’ya göndermiştir.  İtilaf Devletleri, 19 Şubat 1915 ve 13 Mart 1915 tarihleri arasında Çanakkale boğazındaki tabyaları ateşe tutmuş fakat arzu ettiği sonuca ulaşamamıştır. 18 Mart’a kadar olan bu süreç içerisinde Boğaz’a yaklaşılmış, Rumeli’deki Seddülbahir ve Ertuğrul tabyaları ile Anadolu’daki Kumkale ve Orhanlı tabyaları tahrip ediliştir.

17 Mart 1915 tarihinde yeni atanmış olan Amrial De Robeck, 18 Mart’ta yapılacak olan çıkarmayı planlamıştır. Plana bağlı olarak 3 tümen halinde gelen İttifak Filosu, boğaza demirlemiş ve gövde gösterisi yapmıştır. Queen Elizabeth, Agamennon, Lord Nelson savaş gemileri ve İnflexible savaş kruvazöründen meydana gelen 1.tümen, sabah saat 10:30 sularında boğazdan içeriye girmiştir. Filoya rehberlik eden muhripler hedefleri belirterek; bombaların atılması gereken alanların koordinatlarını vermiş ve Türk Tabyalarının ağır ateş almasına neden olmuştur. Bu ateş hatta içerisinde: Queen Elizabet Rumeli Mecidiye Tabyasını, Lord Nelson Namazgah Tabyasını ve Infilexible ise Rumeli Hamidiye Tabyasını hedef almıştır. ‘’A Savaş Hattı’’ olarak belirtilen bu şema, saat 11:30 gibi uygulanmış ve boğaza girişlerinden 1 saat kadar sonra bombardıman başlamıştır.

Çanakkale Savaşı Hakkında

Aynı zamanda Kumkale Tabyası da düşman gemileriyle boğuşmaya başlamış ve oradaki Türk Askerleri de yoğun bomba ateşi altında kalmıştır. Saat 12:00 civarında sırasıyla: Çimenlik, Rumeli Hamidiye, Anadolu Hamidiye tabyaları ateş almaya başlamış ve yüksek savaş gücü karşısında çaresiz kalmıştır. ‘’B Savaş Hattı’’ olarak adlandırılan diğer tayfa ise ardınca: Bouvet, Goulois, Charlemagne, Suffren adındaki 4 Fransız gemisiyle Triump ve Prince George adındaki iki İngiliz savaş gemisinden oluşmuş; başlarında ise Amiral Guepratte yer almıştır. 3.Tümen büyün kuvvetiyle Türk Bataryalarına saldırmış ve Rumeli Mecidiye Tabyasındaki bütün askerleri şehit ederek; Türklere ağır kayıplar vermiştir. Bu sırada Tür Tabyalarından da yoğun ateş açılmış ve Amiral Guepratte komutasındaki 3.Tümen de ciddi manda sarsılmıştır.

18 Mart sabahında başlayan hareketlikteki amaç Türk Bataryalarına karşı üstünlük sağlamak ve bu şekilde Boğaz’da ilerlemek olup; bu amaç doğrultusunda da harekat devam etmiştir. Boğazda İtilaf Devletleri tarafından gerçekleştirilen bombardımanın devam ettiği sırada 3.Tümen’de olan Suffren ve Bouvet hasar almış; hızla batmaya başlamıştır. Queen Elizabeth ve Agamemnon savaş gemileri ateşi durdurmuş, batan gemideki mürettebatı kurtarabilmek için bölgeye hareket etmiştir. 3.Tümen’de meydana gelen bu olayın ardından 2.Tümen’e bağlı durumdaki İngiliz gemileri batan gemilerin yerini alarak, savaşa devam etmiştir. Saat 18:05’te harekatın komutanlığını yapan Amiral De Robeck 2.Tümen’e emir vererek, gerçi çekilmesini istemiş ve bölgenin mayınlı oluğunu anlamıştır. Nusret mayın gemisi tarafından Boğaz’a döşenen mayınlar, Fransız ve İngiliz gemilerine büyük darbeler vermiş; onları hallaç pamuğu gibi savurmuştur. Bu işin deniz harekatıyla olmayacağını anlayan İttifak Devletleri, doğru bir planlama ile yapılası gereken kara harekatına yoğunlaşarak; Türk ordusu üzerinde güç olmayı planlamıştır.

Çanakkale Boğazı’ndaki yenilginin ardından kara harekatına dair planlar yapan İttifak Devletleri, kendi aralarında birtakım çıkar sorunları yaşamış ve bazı görüş ayrılıkları olmuştur. İngilizler ve Fransızlar Yunan askerlerini de bölgeye dahil etmek isterken, Ruslar böyle bir durumu asla kabul etmemiş; aksi halde büyük sorunlar çıkacağını belirtmiştir. Rusları kaybetmek istemeyen İngilizler, ses çıkarmayarak; savaşın uzamasından çekinmiş ve Yunanlılara dur emrini vermiştir.

Londra’daki siyasi çevrelerde en büyük tartışma konusu: Yeni harekat planı Karadan mı olmalı yoksa Denizden mi? Şeklinde olup, Osmanlı Devleti’ni yıkmanın hesapları yapılmıştır. Bölgeye birlikte gelen İngilizler ve Fransızlar yine beraber bir kara ordusu oluşturma konusunda planlar yapmış; birçok sömürge vatandaşını, bölgeye akın ettirmiştir. Birçok cephede savaşlar yaşanmış hatta Mustafa Kemal ‘’Anafartalar Kahramanı’’ unvanını alarak; askeri dehasını kanıtlamıştır.

Cepheler ve Cephelerdeki Savaşlar

  • Seddülbahir Cephesi: Birinci Kirte Muharebesi, İkinci Kirte Muharebesi, Üçüncü Kirte Muharebesi, Zığındere Muharebesi
  • Arıburnu Cephesi:
  • Anafartalar Cephesi: Birinci Anafartalar Muharebesi, Tekketepe Muharebesi, İkinci Anafartalar Muharebesi,

Savaş Sonrası Durum

Çanakkale Savaşı dünya üzerinde bütün ulusları etkilemiş fakat özellikle Avusturalya ve Yeni Zelanda milletlerini derinden etkilemiştir. Sömürge vatandaşı olarak geldikleri Gelibolu’da savaşan bu insanlar, atalarını büyük bir saygıyla yad ederek; o günün mirasını canlı tutmaktadır. Bölgede bir müzenin de kurulması ve o müzede Atatürk’ün Anzaklar için söylediğin sözün yazması; biz ve onlar arasında bir köprü olmuştur. Çanakkale Savaşında öncesiyle ve yaşanma anıyla bahsettikten sonra; savaş sonrası durumu birkaç maddeyle özetlemek, konuyu tamamlayacaktır.

  • 1.Dünya Savaşı en az 2 yıl daha uzamıştır.
  • Osmanlı Devleti Çanakkale Savaşıyla yıkılmaktan kurtulmuş ve siyasi yolculuğuna deva etmiştir.
  • Kazanılan zaferin ardından Bulgaristan İttifak grubunda savaşa girmiş ve Osmanlı ile Almanya arasında kara bağlantısı doğmuştur.
  • Yardım alamayan Rusya Devleti, dayanamamış ve Bolşevik ihtilali sonucunda çarlık Rusya sona ermiştir.
  • Mustafa Kemal’in dehası ortaya çıkmış, kendisi uluslararası arenada tanınan biri haline gelmeye başlamıştır.

Savaş Hakkında Şaşırtıcı Bilgiler

  • Çanakkale Savaşında bir metrekareye ortalamak olarak 6000 mermi düşmüş ve oran dünya rekoru kırılmasına neden olmuştur. Günümüze kadar yapılan hiçbir savaşta böyle bir oranlama söz konusu olmamış; Çanakkale’nin yanına yaklaşılmamıştır.
  • Savaş alanında birbirine çok yakın alanlarda savaşılmış ve bu sebepten dolayı iç içe geçmiş birçok mermi bulunmuştur. Karşılıklı sıkılan iki silahtan çıkacak olan mermimin havada karşılaşma olasılığı, 600 milyonda bir olup; bu duruma Çanakkale’de çok sık rastlanılmıştır.
  • Erdemitli olan Seyit Onbaşı, bilindiği üzere 375 kiloluk mermiyi 3 kez sırtlamış ve topla yerleştirerek; düşman gemisine ateş etmiştir. Savaştan sonra kendisinden aynı mermiyi tekrar kaldırması istendiğindeyse bunu başaramamış, 3 kez kaldırdığı mermiyi kaldıramamıştır.
  • Bir var oluş mücadelesi olan Çanakkale’de erkeklerin yanında birçok kadın da savaşmış ve bazen piyade bazense keskin nişancı olarak görev almıştır. Üstelin en ön saflarda olan bu kadınlar, gerektiğince canlarını hiç saymaktan çekinmemiş; milleti için can vermiştir.
  • İngilizler henüz savaş ilan edilmeden hainlik yaparak Seddülbahir’i bombalamış ve bu bombalama sonucunda da 86 askerimizi şehit etmiştir
  • 1.Dünya Savaşı sırasında cihat ilan eden Osmanlı Devleti, bu cihadın karşılığını küresel çapta almadıysa da yine başka yerlerde yaşayan iki Türk tarafından bulmuştur. Yeni Zelanda topraklarında yaşayan iki Türk, İngiliz askerlerinin taşındığı trendeki raylara bomba döşeyerek; trenin devrilmesine sebebiyet vermiş ve devrilen trenin içinden çıkan birçok İngiliz askerini de siper aldıkları yerden öldürmüştür. Sonrasında arkaları çevrilen iki Türk, şehit düşmüş ve Allah’ın takdirine mazhar olmuştur.
  • Çanakkale Savaşındaki deniz harekatına kadar yenilgisin olan İngiliz ve Fransız donanmaları, 200 yıl sonra ilk kez Gelibolu’da yenilmiştir.
  • İngiliz donanmasındaki mayın gemileri son kez teftiş yapmış ve ardından Nusret Mayın Gemisiyle bölgeye 26 tane mayın döşenmiştir. Tophaneli Hakkı Binbaşı bu işi yaparken, mayınları Ertuğrul Koyu’nda kıyıya paralel bir şekilde yerleştirmiş ve sırasıyla: Bouvet, HMS Inlexible, Bolva gibi zırhlı gemileri batırmıştır.
  • İngilizler, 18 Mart yenilgisinden sonra bu durumu fatura etmek için taramacıları seçmiş ve onları kurşuna dizmiştir. Daha sonra her iki ordunun da kayıtlarına bakılmış ve kurşuna dizilen kişilerin ailelerinden özür dilenerek onlara tazminat verilmiştir.
  • İngiltere’nin işgal ettiği Mısır’daki bir katip, sürekli olarak ‘’Australia and New Zealand Army Company/ Avusturalya ve Yeni Zelanda Ordu Birliği) yazmaktan sıkılmış ve bir kısaltmaya giderek ‘’ANZAC’’ kelimesini bulmuştur.
  • Esat Paşa ve Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşındaki üstün gayretleri sonucunda hızlı bir yükseliş yaşamışlardır.
  • Mustafa Kemal, Anafartalar’da savaşırken bir kurşun onu kalbine çarpmıştır. Fakat aynı yerde cep saatinin bulunması kurşuna yavaşlatıcı etki yapmış ve onu hayatta tutmuştur.
  • Çanakkale Savaşında doktorlar da askerler kadar savaşmış ve büyük bir mücadele vermiştir. Bu olaya örnek olarak; savaş sırasında doktorluk yapan bir kişi oğluyla hasta yatağında karşılaşmış, durumu ağır olduğu için onu yerine başka bir hastaya bakmıştır.
  • Bir bölgeye çıkarma yapan İngiliz ve Fransızlar, bölgedeki selvi ağaçlarını Türk birliği sanmış ve bölgeden kaçmışlardır.

İlgili yazılar

Yorumlar - Yorum yapmak için tiklayin

YORUM BIRAKIN